ប្រភេទផ្ទះខ្មែរ, ផ្ទះបុរាណខ្មែរ

ផ្ទះរោងឬផ្ទះកន្ដាំង  ជាផ្ទះដែលសាមញ្ញបំផុតមានដំបូលផ្តុំឡើងដោយផ្ទាំងពីរ ដែលមកទល់គ្នានៅត្រង់មេដំបូល។ រីឯសសរមាន ៣ជួរយ៉ាងតិច។ ជួរកណ្តាលតែងតែខ្ពស់ជាងគេ ហៅថាសសរមេដំបូល ឬសសរទ្រូង ឬសសរកន្លោង។ ចំណែកឯសសរជើងរៀងនៅអមសងខាងជាធម្មតា។ ទ្វារផ្ទះតែងនៅសសរជើងរាង។​ ផ្ទះនេះមានសមាមាត្រ កំពស់ស្មើរ១កន្លះនៃទទឹង បណ្ដោយ២ដងនៃទទឹង ហើយ មានមេដំបូលចំកណ្ដាលស្មើ នៃផ្ទាំងដំបូលទាំងពីរ ជួនកាលក៏មានដំបូលច្រើនជាប់គ្នា ព្រមទាំងមានរានហាល។

ផ្ទះប៉ិត   ពពួក​ផ្ទះ​ដែល​ហៅថា​ «ប៉ិត» ឬ​ហៅ​តាម​អ្នក​ស្រុក​បាត់ដំបងថា«ផ្ទះជម» ឬ «ផ្ទះ​ក្រជម» គឺ​តែង​តែ​មាន​ដំបូល​ផ្តុំ​ឡើង​ដោយ​ផ្ទាំង​៤ ដែល​មាន​ជម្រាល​ស្មើ​គ្នា ហើយ​ពុំ​មាន​ហោជាង​នៅ​ផ្នែកណាមួយ​នៃ​ដំបូល​ឡើយ។ ជា​ទូទៅ​បើ​មើល​លើ​ប្លង់​ផ្ទះ​ប៉ិត​ដែល​មាន​តែ​មួយ​ខ្នង ឃើញ​ថា​ទ្វារ​មិន​នៅ​លើ​ជ្រុង​ខ្លីទេ គឺ​នៅ​លើ​ជ្រុងវែង។

ផ្ទះរោងដោល   ផ្ទះរោងដោលនេះគឺនៅក្នុងពពួកផ្ទះ«រោង»។ ជាទូទៅផ្ទះរោងដោលសង់ឡើងដោយប្រើសសរ៣ជួរ។ ជួរកណ្តាលខ្ពស់ជាងគេ អ្នកខ្លះហៅថាសសរមេដំបូល ខ្លះទៀតហៅថាសសរទ្រូង។ សសរជួរកណ្តាលទាំងនេះមានទំហំធំជាងសសរជួរចំហៀងត្បិតមានតួនាទីទ្រមេដំបូល។ ម្យ៉ាងទៀតគេតែងសង្កេតឃើញថា សសរជួរកណ្តាលនោះមានភាពប្រណិតផ្ចិតផ្ចង់ជាងគេ។ បើផ្ទះនោះមានសសរ៤ជួរ សសរទ្រូងត្រូវមាន២ជួរ ដែលមានធ្នឹមទ្រជើងគកនៅចន្លោះជួរសសរនោះ។រីឯសសរនៅជួរចំហៀងគេហៅថាសសររៀង ឬសសរជើងរៀង។ ជួនកាលយើងពុំចាប់អារម្មណ៍ទេថា ផ្ទះអ្នកកំសត់ក្រីក្រតោកយ៉ាក ដែលស្ទើរតែរលំខ្លះនោះ ក៏មានដំបូលជារាងដោលដែរ។ ការវិភាគរចនាសម្ព័ន្ធខ្លះៗនៃផ្ទះរោងដោល។ពាក្យថារោងដោល ឬថាអ្វីផ្សេងទៀតក៏ដោយ (ឧទាហរណ៍ ប៉ិត កន្តាំង ។ល។) សុទ្ធសឹងសំដៅទៅលើអង្គភាពឬរចនាសម្ព័ន្ធ ដែលជាមូលដ្ឋានប៉ុណ្ណោះ។

ផ្ទះរោង ឌឿង​  ខុសប្លែកពីផ្ទះរោងដោលត្រង់ផ្ទះនោះមានហប់នៅមុខផង ក្រោយផងដូចគ្នា ដែលមានសសរបួនជួរ ហើយហោជាងធំជាង។ ម៉្យាងទៀតផ្ទះរបៀបរោងឌឿងនេះដែរ មានដំបូលពីរថ្នាក់ ដូចដំបូលវិហារ គេច្រើនតែធ្វើកុដិ ឬ ជាផ្ទះខសង។

ផ្ទះខ្មែរ  គឺជាផ្ទះដែលមានដំបូលខ្ពស់ស្រួចហើយចោតយ៉ាងខ្លាំង ហើយមានហប់មុខ ហប់ក្រោយ និង ហប់នៅចុងជើង។ខាងក្បាលដំនេកគ្មានហប់ទេ ផ្ទះខ្មែរមានរនាបក្រាលពីរថ្នាក់។

ផ្ទះកឹង ជាប្រភេទផ្ទះបុរាណខ្មែរ ដែលត្រូវបានសាងសង់សម្រាប់តែមន្រ្តីជាន់ខ្ពស់។ការសង្កេតមកឈ្មោះប្រភេទផ្សេងៗនៃផ្ទះខ្មែរច្រើនតែកំណត់ដោយដំបូល។ រីឯផ្ទះកិងសម្គាល់ថាមានដំបូលពីរថ្នាក់ត្រួតលើគ្នា ហើយមានហប់ពីរនៅខាងមុខនិងក្រោយ។ សសរកណ្តាលមានពីរជួរ ដំបូលលើទ្រដោយជើងគក។ ដំបូលថ្នាក់ក្រោមអាចបង្កើតបានជារបៀងបើគេបាំងជញ្ជាំងមកនៅត្រឹមជួរទី២។ រនាបនៅត្រង់របៀងនេះសោតគេអាចបញ្ចុះឲ្យទាបជាងរនាបផ្ទះធំបន្តិច តាមចំណូលចិត្ត។ ជួនកាលគេធ្វើទ្វារធំដល់ទៅ៤ទិស នៅតាមទិសផ្សេងៗ រីឯជណ្តើរដាក់នៅត្រង់ទ្វារណាមួយ មិនថាជាទទឹងឬបណ្តោយផ្ទះនោះឡើយ គឺដាក់ទៅតាមតំរូវការ។ នេះជាផ្ទះកឹងដែលបានសាងសង់នៅឆ្នាំ១៩០៧។

ចាប់ពីមូលដ្ឋាននេះ គេបំបែកបន្ថែមបានច្រើនទម្រង់តាមកាលៈទេសៈ។